Η κινητήρια δύναμη ενός ιστιοπλοϊκού είναι ο αέρας. Τα πάντα εξαρτώνται από αυτόν. Άλλοτε ελαφρύς και δροσερός και άλλοτε δυνατός και κρύος, ο αέρας είναι αυτός που θα αποφασίζει αν θα έχουμε μια εύκολη και καλή πλεύση με το σκάφος. Αλήθεια πόσα πραγματικά γνωρίζουμε για αυτόν;
Γενικά
Αέρα αποκαλούμε τις αέριες μάζες τις ατμόσφαιρας, οι οποίες κινούνται με κατακόρυφη ή οριζόντια πορεία στη γη. Όταν οι εν λόγω μάζες κινούνται οριζόντια ονομάζονται «άνεμος» ενώ όταν κινούνται κατακόρυφα «ρεύμα».
Οι δημιουργία των ανέμων οφείλονται κυρίως στη διαφορά της θερμοκρασίας του αέρος που με τη σειρά της δημιουργεί υπό ορισμένες προϋποθέσεις, διαφορές βαρομετρικής πίεσης μεταξύ παρακείμενων τόπων. Αν για παράδειγμα δύο συνεχόμενες περιοχές συμβεί να μην έχουν την ίδια θερμοκρασία, τότε η ατμοσφαιρική πίεση της περισσότερο ψυχρής θα είναι μεγαλύτερη της άλλης (της θερμότερης), με αποτέλεσμα να κινηθεί αέρια μάζα από τη ψυχρότερη στη θερμότερη περιοχή. Πιο συγκεκριμένα, όταν μία μάζα αέρα θερμαίνεται γίνεται πιο αραιή και πιο ελαφριά από τις άλλες μάζες που βρίσκονται γύρω της και τείνει να ανέβει ψηλότερα από εκείνες (ανοδικά κίνηση). Επομένως, άλλες, πιο ψυχρές και βαριές αέριες μάζες θα κινηθούν και θα πάρουν τη θέση της. Αντίθετα, όταν μια μάζα αέρα ψύχεται γίνεται πιο πυκνή και πιο βαριά και τείνει να κατέβει (καθοδική κίνηση). Για να το πετύχει «σπρώχνει» τις άλλες τις πιο θερμές και πιο αραιές μάζες του αέρα και παίρνει τη θέση τους.
Χαρακτηριστικά
Τα βασικά χαρακτηριστικά του ανέμου είναι η διεύθυνση και η ένταση ή ισχύς του. Τα δύο αυτά στοιχεία μπορούν να προσδιοριστούν από τα ανεμομετρικά όργανα που είναι οι ανεμοδείκτες και τα ανεμόμετρα.
Διεύθυνση
Η διεύθυνση του ανέμου χαρακτηρίζεται από το σημείο του ορίζοντα απ΄ όπου πνέει ο άνεμος και όχι προς τα που πνέει ο άνεμος. Εκφράζεται είτε σε μοίρες (αρχής γενομένης από τον γήινο μαγνητικό Βορρά), είτε με σύμβολα ανεμολογίου (ανεμορρόμβοι), είτε ονομαστικά (επίσημα ή γραικολεβαντίνικα όπως λέγονται τα κοινά).
Επίσης και με πολλά άλλα ονόματα χαρακτηρίζονται οι άνεμοι ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους, τον τόπο, την ένταση και την διεύθυνσή τους.
Εκτός από τα τοπικά τους ονόματα, οι άνεμοι στην Ελλάδα φέρουν ανάλογα με την διεύθυνση προέλευσής τους δύο ονόματα: Ένα επίσημο και ένα κοινό. Συγκεκριμένα:
- Βόρειος – Τραμουντάνα
- Βορειανατολικός (Μέσης) – Γραίγος
- Ανατολικός (Απηλιώτης) – Λεβάντες
- Νοτιοανατολικός (Εύρος) – Σιρόκος
- Νότιος – Όστρια
- Νοτιοδυτικός (Λίβας) – Γαρμπής
- Δυτικός (Ζέφυρος) – Πουνέντες
- Βορειοδυτικός (Σκίρων) – Μαΐστρος
Εκτός από το σημείο του ορίζοντα, οι άνεμοι παίρνουν ονόματα και από την κατεύθυνσή τους σε σχέση με την μορφολογία του συγκεκριμένου τόπου. Υπάρχουν πολλά άλλα ονόματα ανέμων όπως ο μπάτης (θαλάσσια αύρα), ο Βαρδάρης (τοπικός βόρειος – βορειοδυτικός άνεμος της κεντρικής Μακεδονίας κατά μήκος του Αξιού ποταμού κ.ά.).
Ένταση
Η ένταση του ανέμου εκφράζεται είτε με την πίεση την οποία ασκεί στην επιφάνεια των διαφόρων σωμάτων, είτε με την ταχύτητα με την οποία αυτός κινείται. Στην Μετεωρολογία η ένταση του ανέμου εκφράζεται συνήθως με την ταχύτητά του, οπότε δίδεται σε μέτρα ανά δευτερόλεπτο ή σε χιλιόμετρα ή μίλια ανά ώρα ή σε κόμβους.
Η κλίμακα Μποφόρ είναι ένας εμπειρικός τρόπος μέτρησης της έντασης των ανέμων, που βασίζεται στην παρατήρηση των αποτελεσμάτων του ανέμου στη στεριά ή τη θάλασσα. Ανάλογα της έντασής του ο άνεμος 
χαρακτηρίζεται ως:
- νηνεμία, 0 Μποφόρ (άπνοια)
- υποπνέων, 1 Μποφόρ
- ασθενής, 2 – 3 Μποφόρ
- μέτριος, 4 – 5 Μποφόρ
- ισχυρός, 6 Μποφόρ
- σφοδρός, 7 Μποφόρ
- θυελλώδης, 8 – 9 Μποφόρ (θύελλα)
- καταιγίζων, 10 – 11 Μποφόρ (καταιγίδα)
- έντασης τυφώνα, 12 Μποφόρ (τυφώνας)
Επίσης ο άνεμος χαρακτηρίζεται και ως λείος ή ριπαίος, μεταβλητός ή σταθερός:
Λείος άνεμος: Χαρακτηρίζεται ο οποιοσδήποτε άνεμος στρωτός, δηλαδή χωρίς αυξομειώσεις της έντασής του.
Ριπαίος άνεμος: Χαρακτηρίζεται εκείνος του οποίου η ένταση μεταβάλλεται κατά σύντομα χρονικά διαστήματα. Αν όμως η μεταβολή γίνεται κατά μακρά σχετικά διαλλείματα τότε ονομάζεται μεταβλητός. Μεταβλητός όμως ονομάζεται και εκείνος που αλλάζει (μεταβάλλει) διεύθυνση, σε αντιδιαστολή με εκείνον που διατηρεί την διεύθυνσή του επί μακρό χρόνο και ονομάζεται σταθερός.
Σημασία
Με λίγα λόγια μπορούμε να πούμε ότι η ύπαρξη του ανέμου έχει τεράστια πρακτική σημασία. Από τη μία αποτελεί μια τεράστια ενεργειακή δύναμη που μπορεί να την εκμεταλλευτεί κατάλληλα ο άνθρωπος (ανεμόμυλοι, αερόστατα, ιστιοφόρα κλπ.) ενώ από την άλλη βοηθά ώστε τα διάφορα μολυσματικά αέρια, που παράγονται από τα διάφορα εργοστάσια κλπ., μετακινούνται και δε μαζεύονται πάνω από τις πόλεις, πράγμα του θα ήταν καταστρεπτικό για τη ζωή του ανθρώπου.