Η ισορροπία του σώματός μας είναι μια πολύπλοκη λειτουργία πού τη μαθαίνουμε διαδραστικά από τη στιγμή που γεννιόμαστε. Από το πρώτο μετέωρο και ασταθές βήμα του νηπίου, μέχρι την αξιοθαύμαστη αιώρηση του σχοινοβάτη, μεσολαβούν αναρίθμητα πεσίματα και επανορθώσεις, κατακλίσεις και εγέρσεις, περιστροφές και ταλαντώσεις, που αποτελούν τα επιμέρους στάδια μιας διαδικασίας εκπαίδευσης.
Όταν το σύστημα φτάσει στην πλήρη ωρίμανσή του, μας επιτρέπει να κάνουμε απίστευτα πράγματα, όπως το να οδηγήσουμε ένα μαχητικό αεροσκάφος ή ένα διαστημόπλοιο, ή να περιστρέψουμε το σώμα μας μέσα στο νερό και να κάνουμε μια ακριβή βολή με το κεφάλι προς τα κάτω σε ένα βραχωμένο ψάρι.
Ισορροπούμε με τη σύμπραξη τριών επιμέρους παραγόντων: του αιθουσαίου συστήματος ( λαβύρινθος με τις κεντρικές του συνδέσεις ), της όρασης και της εν τω βάθει αισθητικότητας ( είναι η αίσθηση που εμείς αποκομίζουμε από τον ερεθισμό που προκαλεί το βαρυτικό πεδίο της γης σε ειδικούς υποδοχείς που υπάρχουν στο σώμα μας).
Το ανθρώπινο αυτί αποτελείται από τρία μέρη : το εξωτερικό, το μεσαίο και το εσωτερικό αυτί .
Ο λαβύρινθος είναι το εσωτερικό αυτί μας. Οφείλει το όνομά του στην ιδιαίτερη κατασκευή του, που εμάς μας θυμίζει πλάσμα της θάλασσας. Εξυπηρετεί δύο αισθήσεις: την ακοή, με τον πρόσθιο λαβύρινθο ή κοχλία (s) και την ισορροπία του σώματος με τον οπίσθιο λαβύρινθο. Έχουμε δυο λαβυρίνθους, που είναι γεμάτοι με υγρό και πρέπει να λειτουργούν ομοιόμορφα, για να επιτρέπουν στη ζυγαριά μας να ισορροπεί. Έχουν πολύπλοκη κατασκευή, με κυστίδια και ημικυκλικά σωληνάκια ( q) που το καθένα είναι εξειδικευμένο να αντιλαμβάνεται ευθύγραμμες και κυκλικές μεταβολές της ταχύτητας ( γραμμική και γωνιακή επιτάχυνση).
Το υγρό που περιέχουν, προσδίδει την απαραίτητη αδράνεια, που αντιστέκεται στην επιτάχυνση. Φανταστείτε το υγρό λόγω αδράνειας να κινείται σε διεύθυνση αντίθετη από τη φορά της επιτάχυνσης, κάμπτοντας κάποιους λεπτούς μεμβρανώδεις σχηματισμούς, με τρόπο που θυμίζει την ποσειδωνία, όταν αυτή κινείται με τη βοήθεια τού ρεύματος.
Επί πλέον, το σύστημα υποβοηθείται από την όραση και αυτό μπορούμε εύκολα να το καταλάβουμε, αν προσπαθήσουμε να βαδίσουμε σε ευθεία γραμμή φορώντας χοντρά μυωπικά γυαλιά. Τέλος, η εν τω βάθει αισθητικότητα μας δίνει τη δυνατότητα να βαδίσουμε με ισορροπία σε ένα απόλυτα σκοτεινό διάδρομο.
Ας προσπαθήσουμε να εφαρμόσουμε τις καινούριες αυτές γνώσεις μας στη βουτιά μας.
Η εν τω βάθει αισθητικότητα πάει περίπατο, γιατί η βαρύτητα δεν πιέζει μεμονωμένα κάποια περιοχή του σώματός μας, όπως π.χ. πιέζονται τα πέλματά μας κατά τη βάδιση στην ξηρά. Η πίεση από το υγρό περιβάλλον γύρω μας είναι ομοιόμορφη και έτσι χάνουμε την αίσθηση της διεύθυνσης της βαρύτητας της γης.
Η όραση, με την κατάδυση σε θολά ή μπλε νερά, δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει οδηγά σημεία για να προσηλώσει και να μας προσανατολίσει στο χώρο. Το ίδιο συμβαίνει και όταν όλα γύρω μας κινούνται ( έχετε δοκιμάσει να ψαρέψετε λαβράκια μέσα σε ψόφιο φύκι, όταν έχει ρεστία;) Έτσι υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες, παραμένει μόνο του το αιθουσαίο σύστημα, το οποίο τα καταφέρνει οριακά. Υποβάλλοντάς το τώρα σε κινήσεις οι οποίες είναι έξω από τη φύση του και είναι υπερβολικές σε σχέση με τις συνήθεις μετακινήσεις που κάνει στην ξηρά, το σύστημα αποσυντονίζεται.
Αυτό γίνεται πιο εύκολα, όσο πιο ευαίσθητο είναι το ίδιο το σύστημα και όσο λιγότερο εθισμένο είναι, μακρόχρονα και βραχύχρονα, στις κινήσεις αυτές. Αυτό σημαίνει, ότι το σύστημα μπορεί να εθιστεί με την προπόνηση, αλλά και να χάσει την προσαρμογή του με την μακρά αποχή, ή όταν συντρέξουν άλλοι παράγοντες στους οποίους είναι πολύ ευαίσθητο, όπως οι λοιμώξεις, η υπογλυκαιμία, το stress, οι αλλεργικές καταστάσεις, η υπόταση, ο υποθυρεοειδισμός και πολλά άλλα.
Ο ερεθισμός του αιθουσαίου συστήματος προκαλεί ίλιγγο. Ο ίλιγγος είναι μια ψευδαίσθηση κίνησης, που ο πάσχων τη βιώνει σαν να κινούνται τα πράγματα γύρω του ή σαν να κινείται εκείνος γύρω από τα πράγματα.
Ο ίλιγγος μπορεί να εμφανιστεί τελείως ξαφνικά, χωρίς καθόλου προειδοποιητικά συμπτώματα. Μπορεί να είναι τόσο έντονος, που να σε κάνει να χάσεις τελείως την επαφή με το περιβάλλον και να νομίζεις πως είσαι στο κέντρο ενός ανεμοστρόβιλου, γύρω από τον οποίο όλα περιστρέφονται με ιλιγγιώδη ταχύτητα.
Μπορεί επίσης να προκαλέσει έντονη τάση για εμετό, που αν συμβεί μέσα στο νερό, θα έχει ολέθριες συνέπειες. Είναι πολύ πιθανό επίσης να προκαλέσει πανικό, γιατί αυτό το πρωτόγνωρο σύμπτωμα, είναι πολύ τρομακτικό, ειδικά σε όποιον το βιώνει για πρώτη φορά.
Τι όμως θα μπορούσε να ενεργοποιήσει το μηχανισμό πρόκλησης ιλίγγου, κατά την κατάδυσή μας;
1. Η απότομη και βίαια εμφύσηση αέρα μέσω της ευσταχιανής σάλπιγγας (είναι το σωληνάκι με το οποίο επικοινωνεί η μύτη με το αυτί μας) σε μια κακή δοκιμασία Valsalva.
2. Η με οποιοδήποτε τρόπο πρόκληση ικανής διαφοράς πίεσης στα δυο μεσαία αυτιά μας. Αυτό μπορεί να γίνει από μια μονόπλευρα αποφραγμένη ευσταχιανή σάλπιγγα, είτε κατά την κατάδυση είτε κατά την ανάδυση( reverseblock ), ή από την παρουσία ενός βύσματος που θα φράξει στεγανά τον ένα έξω ακουστικό μας πόρο ( όπως σε περίπτωση ύπαρξης βύσματος κυψέλης, του γνωστού μας κεριού που υπάρχει σε όλα τα αυτιά και που με την διαβροχή του από το νερό μπορεί να διογκωθεί). Η διαφορά αυτή της πίεσης, προκαλεί το λεγόμενο alternobaricvertigo, τον αλλοβαρικό δηλ. ίλιγγο, που διατηρείται όσο διατηρείται αυτή η διαφορά πίεσης.
3. Η απότομη ψύξη του ενός λαβυρίνθου, που προκαλείται από την αθρόα είσοδο νερού θερμοκρασίας χαμηλότερης από αυτή του σώματός μας, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της ρήξης του τυμπανικού υμένα. Η ψύξη αυτή προκαλεί μετακίνηση των υγρών που περιέχει ο λαβύρινθος αυτός και αυτό ερμηνεύεται από το σύστημα ως ψευδαίσθηση κίνησης.
4. Η ρήξη της στρογγυλής θυρίδας Η ρήξη αυτή μπορεί να γίνει
α. με μια ζορισμένη Valsalva που δε μας βγαίνει αλλά εμείς επιμένουμε, προσθέτοντας επιπλέον πίεση στο σύστημα
β. Με το να πετύχουμε τελικά σε μια τέτοια εξίσωση να στείλουμε βίαια αέρα στο μεσαίο αυτί και αυτό να προκαλέσει απότομο τράβηγμα του αναβολέα, που με τη σειρά του θα προκαλέσει σπάσιμο της θυρίδας από μέσα προς τα έξω.
γ. Μπλοκάρισμα της Ευσταχιανής κατά την ανάδυση ( reverseblock Εδώ, ο διαστελλόμενος αέρας του μέσου ωτός, μη βρίσκοντας διέξοδο, θα επιχειρήσει να διαφύγει σχίζοντας το τύμπανο ή τη στρογγυλή θυρίδα.
Τη ρήξη της στρογγυλής θυρίδας και την επακόλουθη απώλεια υγρών του λαβυρίνθου προς το μεσαίο αυτί, μπορούμε να την παρομοιάσουμε με το ράγισμα μιας μπαταρίας με επακόλουθη απώλεια των υγρών της. Εάν φροντίσουμε να κλείσουμε τη διαρροή στη μπαταρία και συμπληρώσουμε υγρά, τα στοιχεία της δε θα νεκρωθούν. Σε αντίθετη περίπτωση, η μπαταρία καταστρέφεται. Το ίδιο συμβαίνει και με το λαβύρινθο, που αν μείνει στεγνός, θα νεκρωθεί μέσα σε λίγες ημέρες. Γι’αυτό η ρήξη της στρογγυλής θυρίδας, είναι ένα ιατρικό επείγον, που χρειάζεται άμεση αντιμετώπιση, την ημέρα που εμφανίζεται.
Άμεσες ενέργειες σε περίπτωση ιλίγγου:
α. ΨΥΧΡΑΙΜΙΑ ! Ο πανικός είναι ο χειρότερος σύμβουλος και μπορεί από μόνος του να μας οδηγήσει σε επικίνδυνες καταστάσεις. Ας προσπαθήσουμε να επιβάλλουμε στο μυαλό μας τη σκέψη ότι αυτό που βιώνουμε είναι μόνο μια ψευδαίσθηση και να διατηρήσουμε την αυτοκυριαρχία μας.
β. Άμεση απόρριψη της ζώνης βαρών και του όπλου.
γ. Κάλυψη του πάσχοντος αυτιού με την παλάμη του χεριού μας.
δ. Αφήνουμε μερικές φυσσαλίδες αέρα και τις ακολουθούμε από κοντά μέχρι την επιφάνεια.
ε. Άμεση διακοπή της κατάδυσης και αναζήτηση ιατρικής βοήθειας.
Η θεωρητική γνώση της ανάγκης για απόρριψη της ζώνης βαρών και της παρακολούθησης των φυσσαλίδων που αφήνουμε μέχρι την επιφάνεια, όσο σωστή και να είναι, βρίσκει εφαρμογή μόνο στα ελαφρότερα περιστατικά ζάλης, ενώ καταντά πλήρως ουτοπική στα βαρύτερα περιστατικά ιλίγγου. Αυτά είναι ένας πραγματικός εφιάλτης, ένα κακοτράχαλο μονοπάτι, από το οποίο μόνο η έγκαιρη και σωστή παρέμβαση του άγρυπνου και υποψιασμένου συντρόφου μας, μπορεί να μας βγάλει και να μας οδηγήσει πίσω στον αέρα, το φώς, τη ΖΩΗ!
Άς μην νομίσουμε πως όλα συμβαίνουν σε άλλους, πως εμείς είμαστε άτρωτοι, αρκετά νέοι ή γυμνασμένοι ή υγιείς. Ο ίλιγγος δεν προειδοποιεί πάντα και μπορεί να εμφανιστεί σε όλες τις ηλικίες, ανεξαρτήτως φυσικής κατάστασης ή υδροβιότητας. Ας γίνουμε με σοβαρότητα και υπευθυνότητα εμείς ο φύλακας άγγελος του συντρόφου μας. Άς παρακολουθήσουμε και οι δυο μαζί ένα σχολείο, για να αποκτήσουμε, μεταξύ άλλων και βασικά εφόδια διάσωσης και να βιώσουμε με ηρεμία και ασφάλεια ορισμένα επικίνδυνα σενάρια.
Η ζωή είναι ένα εξαιρετικά πολύτιμο δώρο για να του φερόμαστε με επιπολαιότητα και να ρισκάρουμε να το ανταλλάξουμε με ένα θήραμα, όσο σπουδαίο και αν είναι αυτό.
Καλές και ασφαλείς αναδύσεις.
Από τον Δημήτρη Λουλούδη, Χειρουργό ΩΡΛ εξειδικευμένο σε θέματα Ιατρικής των Καταδύσεων.
